شپش

مورفولوژی شپش سر:

شپش  ها حشراتی با طول ۲تا۳میلیمتر و بدون بال هستند که بدن آنها از سطح پشتی –شکمی پهن و فشرده شده و این خاصیت سبب می شود آنها بتوانند به راحتی در میان موهای میزبان بخزند.

بدن شپش از نظر شکل خارجی شامل سه قسمت زیر می باشد.

سر شپش بیضی شکل و باریک، غالبا دارای آنتن ۵ بندی وکوتاه می باشد که در دو طرف سر و جلوی چشم ها قرار دارند.

چشم ها کوچک و تقریبا در عقب سر قرار گرفته است.

ضمایم دهانی مناسب برای سوراخ کردن و مکیدن خون است و با سایر حشرات اختلاف دارد. هر دوجنس نر وماده مکنده خون می باشند.

سینه پهن بوده و سه بند آن با هم یکی شده، دارای یک زوج آستیگمات تنفسی در روی مزوتوراکس (بند میانی) در بین پاهای جلویی و میانی می باشد.

ضمایم سینه شامل پاهای قوی است که به آن متصل شده ودارای ۵ بند (کوکسا، تروکانتر، فمور، تیبیا، تارسوس) می باشد.

تیبیا کوتاه ودرقسمت داخلی در انتها دارای یک زایده کلفت شست مانند ی است و در نوک آن خار و مو وجود دارد.

تارسوس نیز از یک بند تشکیل شده وحرکت آن کم است و مسلح به یک ناخن خمیده و بلند بوده که در قسمت داخلی ناصاف و به عقب برگشتگی یافته ودر خلاف جهت پیش آمدگی تیبیا قرار دارد که در مجموع با آن تشکیل یک چنگال را می دهد و برای اتصال حشره به میزبان بکار میرود.

شکم از هفت یا هشت بند مشخص تشکیل شده است.

شش زوج منفذ تنفسی با ساختمان کاملا برجسته و مشخص در روی آن قرار دارد.

بر اساس طول تیبیا و میانگین نسبت طول سر به طول سینه وشکم می توان مراحل مختلف نمفی و بالغ را از هم تشخیص داد.

تخم یا نیت:

تخم به انـدازه۰/۶ – ۰/۸میلـی متـر بـوده و بـه نـام رشـک خوانده میشود.

رشک ها بیضی شکل و سفید و شفاف بوده و به موها و پرز لبـاس هـا مـی چـسبد .

تخم شپش بر روی لباس ممکن است تا حدود یک ماه زنده بماند.

تشخیص تخم شپش بر روی موی سر دشوار نبوده بطوری که تخم های تازه تر در فاصله کمی از پوست سر قرار داشته در حالی که تخم های قدیمی تر در فاصله بیشتری از پوست سر قرار دارند.

علائم:

پدیکلوزیس سر محدود به پوست سر باقی مانده و خارش سر یکی از علائم اصلی آن میباشد، اگرچه در بعضی از موارد ممکن است بدون علامت باشد.

خارش به علت گزش حشره ایجاد می شود.

بر اثر خارش خراش هایی در پوست سر عارض می گردد که اغلب عفونت ثانوی به آن اضافه می گردد و بنابراین لازم است در کودکانی که از خارش سر شکایت دارند و یا دچار عفونت زرد زخمی در سر می باشند به شپش سر مشکوک گردید.

درست است که خارش علامت بالینی مهم بیماری است ولی به تنهایی نشانگر عفونت فعال نبوده و بعد از درمان نیز ممکن است تا مدتی باقی بماند.

خارش در اثر واکنش آلرژیک به بزاق حشره ایجاد شده و ممکن است تا سه ماه بعد کسب عفونت شروع شود.

افزایش دمای بدن، سردرد، احساس سنگینی اعضا، سخت شدن عضلات،  بروز مسائل ذهنی، عدم تمرکز در کلاس درس (بویژه در کودکان) از عوارض آلودگی به شپش سر است.

همچنین عوارض روانی آلودگی به شپش سر بیش از زیانهای بهداشتی آن است.

شپش سر بیماری خاصی را انتقال نمی دهد ولی آلودگی به آن می تواند باعث ناراحتی های روانی واجتماعی گردد.

گاهی القاب و برچسب هایی که به افراد آلوده نسبت داده می شود، بر قابلیت افراد در انجام امور زندگی تأثیر منفی دارد.

پدیکلوزیس یک بیماری مسری است که بیشتر نزد کودکان دختر ۴-۱۱ ساله دیده می شود.

اما نزد دختران و پسران جوانی که موهای خود را روغن می زنند و می پیجند و یا در یک جا جمع می کنند و برای چند روز آن را بدون تغییر می گذارند زیاد دیده می شود.

در عین حال، بزرگسالان و افراد با سنین بالاتر که با کودکان آلوده در تماسند نیز می توانند در معرض خطر آلودگی قرار گیرند. سفید پوستان بیشتر از سیاه پوستان به شپش سر آلوده می شوند.

از آنجایی که این آلودگی بیشتر در گروههای سنی مدارس ابتدایی مشاهده می شود، تدابیر پیشگیری و بهداشتی در مدارس ابتدایی از اهمیت به سزایی برخوردار است و رهایی از آن نیازمند اقدامی همه جانبه از طرف معلمین، دانش آموزان، والدین و مسئولان بهداشتی است.

موهای بلند به خصوص در نواحی پشت سر، محیط مناسبی برای شپش سر است.

در بعضی مواقع ممکن است ابروها، مژه ها و ریش را مبتلا سازد. شپش همیشه در سر نمایان نبوده ولی چنانچه پوست سر را به دقت معاینه کنیم در لابه لای موها تخم شپش و یا رشک های زیادی خواهیم یافت که محکم به موها چسبیده اند.

رشک ها به شکل اجسام بیضوی شکل و شفاف و مروارید رنگی هستند که دور تنه مو را فرا گرفته و محکم بدان می چسبند.

پیشگیری از شپش سر:

پیشگیری از هجوم شپش سر مشکل است، چرا که کودکان خردسال اغلب در تماس سر به سر با یکدیگر می باشند.

آموزش کودکان برای عدم به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی، مانند شانه، برس، و کلاه عاقلانه است، کودکان آلوده باید جهت به حداقل رساندن انتقال به دیگران، به سرعت درمان شوند.

نظارت منظم توسط پدر و مادر یکی از راه های تشخیص و درمان هجوم اولیه است، در نتیجه از گسترش به دیگران جلوگیری میکند.

کنترل شپش سر:

درگذشته از روش های فیزیکی همچون شانه زدن، برداشتن شپش از لابلای مو و تراشیدن مو برای مبارزه علیه شپش سر استفاده می شد.

ولی امروزه روش های تلفیقی فیزیکی و شیمیایی برای مبارزه و کنترل شپش کاربرد دارد.

روش شانه زدن مرطوب:

در این روش از محلول آب و سرکه و شانه دندانه ریزچوبی یا فلزی جهت از بین بردن شپش و تخم آن استفاده می گردد.

قابل ذکر است که با توجه به شرایط بیمار، پزشک ممکن است آنتی هیستامین و یا هیدروکسی زین جهت تسکین خارش و یا آنتی بیوتیک جهت درمان عفونت ثانویه باکتریال تجویز کند.

درحال حاضر استفاده از شامپوهای حاوی سموم و لوسیونها روشی رایج در کنترل شپش سر در سیستم خدمات بهداشتی- درمانی کشور می باشد .